اصول و تنظیم بودجه دولتی
فصل اول
كلیات بودجه و نقض دولت در اقتصاد
نظام اجزاء
نظام اجتماعی مجموعه نقشها
دوره ابتدایی
دولیت و سیر تحول وظایف آن تحولات صنعت
نظام ی- مجموعه‌ای از نقشها كه برای ایجاد امنیت در جامعه بوجود می‌آید و در مواقع ضروری نیز می‌تواند از خشونت نیز استفاده كرد.
1- ایجاد امنیت
از نظر سنت‌آگوستین منشاء اصلی تشكیل دولت 2- نظم و قانون
3- عدالت
دولت كه نهاد اصلی و پایه در هر سیستم ی است زمینه اصی عملكرد بودجه میباشد برحسب تحولاتی كه در زندگی اقتصادی جوامع روی داده حدود و وظایف دولتها هم تغییر كرده‌است.
هرقدر دولتها در برابر جامعه وظایف بیشتری را عهده‌دار گردند به همان نسبت مالیه عمومی و بودجه اهمیت بیشتری پیدا كرده‌است و دامنة قوانین مالی وسیع‌تر می‌گردد، هنگامی كه گروهی از افراد شیوه دفاع خود را در غالب سازمان متشكل كرده‌اند دولت پا به عرصه وجود نهاده‌است.
( شیوه زندگی كه دولت در ایجاد آن كوشش كند)
سنت‌آگوستین می‌گوید اگر از دولت عدالت برداشته شود هیچ فرقی بین دولت و یك دسته نیست زیرا گروه ان نیز درای رئیس و فرمانروایی هستند، ان با یكدیگر سوگند وفاداری خورده‌اند و غنائم طبق قانون بین آنها تقسیم میشود و اگر توفیق یابند كه مال ومنال خود را افزایش دهند سرزمینهایی را كه تصرف كند بصورت دولت درمی‌آید با این تفاوت كه در مرحله قبلی یاغی و قانون‌شكن لقب می‌گرفتند و در وضع جدید خود قانون را در دست دارند.
دوره ابتدایی( سیستم فئودال)
در قرون وسطی مالیه عمومی در واقع مالیه خصوصی پادشاهان و دستگاه فئودال بود، هزینه دستگاه فئودال از عواید اتفاقی، حقوق، كمكها، باج، و مالیاتها تأمین می‌شد انجام خدمات عمومی و اجتماعی جزوء وظایف كلیساها و اشخاص و طبقات مختلف بود.تحولات صنعت
تحولات عمیق و بزرگ اقتصادی و اجتماعی و ی در اروپا در قرن 16 به یكباره همه مفاهیمی كه در گذشته درباره مسائل اجتماعی و اقتصادی و ی و همچنین مسائل علمی و فلسفی وجود داشت از بین برد و مفاهیم تازه‌ای را جانشین آن ساخت از جمله وسعت یافتن حدود و دامنه وظایف و تكالیف دولت و در نتیجه افزایش اهمیت نقش مالیه در سازمان حكومت بود.نظریه‌های اقتصادی در مورد نقش دولت
در قرن (50) با تحولات صنعت در انگلستان آغاز شد( دوره لیبرالیسم آدام‌اسمیت) و همراه با اندیشه‌های كلاسیك بود. دخالت محدود دولت در امور اقتصادی آدام‌اسمیت نظریه‌پرداز كلاسیك دركتاب معروف خود ثروت ملل وظایف دولت را:
الف: ایجاد ارتش و نیروی انتظامی، برای حفظ جان و مال از دشمن
ب: برقرارری قوانین لازم، ایجاد دادگاهها و تأسیس نیروی انتظامی داخلی برای برقراری نظم و اعمال قانون و جلوگیری از افراد به حقوق یكدیگر
ج: فراهم‌نمودن كالا و خدمات مورد نیاز
اقتصاددانان كلاسیك میانه خوبی با دخالت دولت نداشتند آدام‌اسمیت معتقد بود اگر عدم تعادلهایی در اقتصاد وجود داشته باشد دست نامرئی هرگونه عدم تعادل را به تعادل خواهد رساند.
× دوره دوم: ( قرن 19- كینری- جان‌میناردكینز- سوسیالیستی – دولت‌گرایی، رفاه اجتماعی)
در قرن 19 در واقعه انقلاب اكتبر 1917 و بحران اقتصادی اروپا و آمریكا در سال 1929 الی 1934 سبب شد كه دولت در حوزه اقتصادی نقش بیشتری ایفا كند و نظریه دولت ژاندارم‌متروك و نظریه دولت رفاه اجتماعی جایگزین آن شد یعنی آنچه باید دستهای نامرئی می‌بایستی انجام می‌داد و نداد آرام‌آرام وظیفه دولتها شد و بر دوش آنان قرار گرفت( جان‌مینرادكینز) با انتشار كتاب معروف خود بنام تئوری عمومی اشتغال، بهره و پول از سال 1936 اساس نظریه كلاسیكها را به باد انتقاد گرفت محور اصلی نظریات كینزی گسترش دامنه فعالیت دولت در امور تولیدی و اقتصادی و سرمایه‌گذاری دولت برای رسیدن به سطح اشتغال بر كامل قرار داشت، در این دوره سامان‌دادن نابسامانیها ولو به قیمت برهم‌زدن وضع موجود شد و علاوه بر حفظ نظم و استقلال تأمین عدالت اجتماعی، تأمین رفاه و پیشرفت و سلامت جامعه نیز در حیطه تكالیف دولت درآمد.دوره سوم
اما در ربع پایانی قرن 20 رجعت و بازگستی به سوی اندیشه‌های دوره اول در این دوره برگشت روی كرد موزون به نئولیبرالیسم توانست اندیشه‌های دولت‌گرایی، سوسیالیستی و كینزی را از صحنه خارج كند، در این دوره معلوم میشود كه تصمیمات اقتصادی در سطح كلان و در شركتهای تحت پوشش دولت توسط اقتصاددانان گرفته نمی‌شود، بلكه تكنوكرات‌ها هستند كه تصمیم می‌گیرند و سپس برای تصمیمات خود توجیه اقتصادی ارائه می‌نمایند ( اقتصاد بازار+ اقتصاد دستوری). بطور كلی تجربه ثابت نموده‌است دو مدل ساختاری اقتصاد كه شامل اقتصاد با مكانیزم بازار و اقتصاد دستوری میباشد به تنهایی توانسته‌اند به مشكلات اقتصادیی پاسخ صحیح و مناسب دهند و به جرأت می‌توان گفت كه حتی در كشورهای سرمایه‌داری نیز مشكل اقتصاد براساس مكانیزم بازار وجود ندارد بلكه اقتصادهای مختلط و شامل سیستم خصوصی و كنترل عمومی میباشد.
نقشهای دولت( اهداف ت‌گذاری بخش عمومی)
1- تخصیصی 2 – توزیعی 3- تثبیتی 4- قانونیتخصیصی: چگونگی استفاده از كلیه منابع و امكانات جهت تولید كالا و خدمات عمومی.توزیعی: تعدیل‌هایی كه در وضع درآمدها و ثروتها صورت می‌گیرد تا جامعه به شرایطی نائل گردد كه توزیع نهایی عادلانه و یا منصفانه باشد.تثبیتی: مجموعه خط‌مشیء كه جهت رسیدن به وضع پایداری در قیمت آن رشد مطلوب در تولید است و اشتغال و وجود تناسبی معقول در تراز پرداختها اعمال می‌گردد.قانونی: تدابیر مربوط به تدوین و حفظ مقررات اقتصادی
نقشهای دولت
حداقل
رفع نارسائیهای بازارعرضه كالای عمومی 4- مدیریت اقتصاد كلاندفاع و برقراری نظم و قانون 5- بهداشت عمومیحقوق مالكیت
بهره‌برداریها:حمایت از فقیرانبرنامه‌های فقرزداییحوادث طبیعی
متوسط
اداره آثار خارجیآموزش پایهحفاظت از محیط زیست
تنظیم انحصارت ضدتراستتنظیم صنایع همگانی
(برق، تلفن)
رفع اطلاعات ناقص:بیمه
( بهداشت، عمر، بازنشستگی) تنظیم مالیحمایت از مصرف‌كنند‌ه
عرضه بیمه اجتماعیبیمه توزیعیبیمه بیكاریمزایای خانواده
فعال
عامل تنظیم‌كننده
هماهنگ‌كردن فعالیت بخش خصوصیتقویت بازارابتكارهای گروهی
تجدید توزیع
1- توزیع دارائیها
منشاء اصطلاح بودجه:
بودجه از نظر لغوی در اصل از كلمه Bougett فرانسوی به معنای كیف یا كیسه چرمی كوچك گرفته شده‌است. این كلمه برای اولین بار در انگلستان بكارگرفته شد كه به روایتی كیف كوچك حاوی مهر وزارت دارایی آن كشور بود. بعداً نام كیفی شد كه صورت دریافتها و پرداختهای كشور را در آن می‌نهادند و باز تلفظ انگلیسی به صورت Bouget بابت درآمد و سپس با تلفظ بودجه وارد دایره‌المعارف فرانسه شد و از آنجا به زبانهای دیگر از جمله به زبان فارسی وارد گردید.
تاریخچه بودجه:
شروع بودجه و اهمیت آن از وقتی آغاز گردید كه در اثر كوششها و مبارزاتی كه در طول تاریخ به عمل آمد ابتدا در انگلستان و بعد در سایر كشورها حق وضع مالیات و تصویب مخارج عمومی به متخصصین مردم واگذار گردید. پیدایش حكومت مشروطه مقررات مهمی كه برای نظارت عموم در دخل و خرج كشور وجود داشت باعث گردید كه موضوع بودجه به سرعت اهمیت زیادی بدست آورده در اوایل قرن 13 در انگلستان ادیان و اشراف عدم رضایت خود را از وضع مالیاتها بوسیله پادشاهان ابراز نمودند و جان پادشاه انگلیس را وادار كردند كه حقوقی برای آنان قائل شود این حقوق در بندی بنام منشور آزادیها یا منشور كبیر كه به امضای پادشاه رسید مندرج گردید. همین حق تصویب مالیاتها و عوارض كه در سال 1215 م كه از طرف پادشاه وقت به پارلمان اعطا گردید در سال 1216م به موجب لایحه حقوقی این حق به ثبت رسید نظارت پارلمان در امر تصویب مخارج برنامه خرج دولت و دستگاه اداری از سال 1344 مسیحی آغاز شد در اوایل قرن موضوع تهیه و تصویب بودجه و اام حكومت به اجرای بودجه مصوب در كشور انگلیس عملی گردید و برای اینكه تصویب بودجه دارای اهمیت باشد نظارت و كنترل آن نیز به حق پارلمان شناخته شد پس از تكمیل جریان صویب و اجرای بودجه در انگلستان به سرعت سایر كشورها آن را قبول كردند و از آن پیروی نمودند، در فرانسه این جریان با آغاز انقلاب كبیر در سال 1789 آغاز شد ولی در آن كشور نیز سال حق پارلمان منحصر به تصویب مالیاتها بود و حق تصویب مخارج و نظارت براجرای بودجه از اواخر قرن 19 تصویب شد در سایر كشورهای جهان آغاز روش منوط به درجه قدرت و ضعف اصول مشروطیت و حقوق و اختیارات مجلس نمایندگان در آن كشورها بود.
تاریخچه بودجه در ایران
قبل از مشروطیت شاه شخصی را به نام وزیر مالیه مأمور می‌ساخت بودجه كشور را تنظیم كند با انقلای مشروطه در زمینه بودجه قوانین رواج یافت كه عمدتاً از قوانین بودجه فرانسه نشأت می‌گرفت برطبق قوانین اساسی متمم آن مجلس ظاهراً محور قدرت بود، و تصویب بودجه به مجلس واگذار شد. در ایران بودجه در سال 1289(ش) به روش جدید تهیه شد تا سال 1336 در بودجه كل كشور تنها بودجه وزارتخانه‌ها، ادارات دولتی، سازمان برنامه، شركتهای تابع وزارت صنایع و معادن وشركت ملی نفت نیز به بودجه كل كشور اضافه شد، تا سال 1343 بودجه ایران توسط وزارت دارایی براساس پیشنهاد وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی و بررسی هزینه سنوات گذشته و نیاز آینده آن تهیه می‌شد در سال 1344 لایحه بودجه كل كشور از طرف سازمان برنامه به صورت برنامه تنظیم و برای اولین بار بودجه برنامهای به تصویب قوه مقننه رسید.
در سال 1351 دفتر مركزی بودجه سازمان برنامه و بودجه تغییر نام داد و از سال 1365 بودجه عرضی نیز پیوست لایحه بودجه تقدیم مجلس شد در سال 1366 قانون محاسبات عمومی جدید با توجه به شرایط بعد از انقلاب به تصویب رسید.
ضرورت بودجه و بودجه‌نویسی
بودجه‌بندی را فرآیند تخصیص منابع محدود به خواسته‌های نامحدود می‌دانند.
چه چیز، چگونه و برای كه، برای وصول به حداكثر ء و اتفاع از منابع محدود و باید برای رفع نیازهای نامحدود، محدود آنچنان یاری جست كه حد متناسب رضایت بدست آید و این نخستین تصور بودجه است، بودجه دولت سنجش امكان و هدف است به آن نحو كه حدمتناسب رضایت جامعه بدست آید پس باید معیارها وضوابط مقرر گردد و از فنونی پیروی شود، در اینجا برگزیدن نیاز روی چشم‌پوشی از نیاز دیگر نمی‌توانند تابع ذوق سلیقه شخصی باشد و در نتیجه فن بودجه‌نویسی و بودجه‌بندی مطرح میشود.
اهمیت بودجه:
بودجه دولت از لحاظ حجم و عظمت بزرگترین سندمالی و از لحاظ اهمیت مهمترین عامل مستقل و پویا در سطح كلان اقتصادی است كه جهت اداره و پیشرفت اجتماعی و اقتصادی كشور بكار گرفته میشود.
از طریق بودجه است كه دولت می‌تواند بر سطح متغیرهای كلان اقتصادی( پس‌انداز ملی، تورم، اشتغال و … ) گذارد، بودجه دولت بعنوان وسیله و ابزار قوی و مؤثر قادر است نقایص و كاستیها و بی‌عدالتیهای اقتصادی جامعه را برطرف سازد و همچنین بودجه دولت ابزاری است كه اگر درست از آن استفاده نشود و یا با دقت تهیه نگردد و دایماً كسری داشته باشد و با استقرار از بانك و به جریان انداختن پول بیشتر از نیازهای واقعی تأمین شود خود بزرگترین عامل تورمی منفی و مخرب به حال مردم و اقتصاد و كشور و قدرت خرید پول ملی تبدیل خواهد شد.
نیاز بودجه‌بندی در سازمانها:بكارانداختن مفهوم مالی برنامهشناساندن منابع مورد نیاز اجرای برنامه‌هابدست‌آوردن معیارهای سنجش، نظارت و كنترل نتیجه‌ها در مقایسه با برنامه‌ها
فصل دومی: لایحه پیشینی كلیه عواید و مخارج مملكتی برای مدت یكسال شمسی كه به تصویب مجلس رسیده باشد.اقتصادی: یك طرح مالی میباشد در این طرح نیازمندیهای پولی دولت برای مدت محدودی پیش‌بینی میشود.برنامه مالی( مدیریت و برنامه): كه برای یك سال مالی تهیه و حاوی پیش‌بینی درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار و برآورد هزینه‌ها برای انجام عملیاتی كه منجر به وصول به تها و هدفهای قانونی میشود و از سه قسمت عمومی، شركتهای دولتی و مؤسساتی كه با عناوین غیر از عناوین فوق منظور می‌گردد.
بودجه‌بندی عبارت است از: تبدیل منابع مالی به اهداف انسانی
دومین تعریف: بودجه شرحی از كالا و خدماتی است كه دولت در پی دوره یك‌ساله خریداری می‌كند.
سومین تعریف: بودجه‌بندی دولتی ابزار سازماندهی اطلاعات برای اتخاذ تصمیمات مربوط به تخصیص منابع كمیاب مالی است.
چهارمین تعریف: سندی كه دخلها و خرجهای دولت برای یك سال مالی در آن پیش‌بینی میشود.
اصول بودجه
منظور از اصول بودجه وم رعایت قوائد و تشریفاتی است تا بودجه تنظیمی وسیله‌ای مفید و قاطعی بمنظور كنترل و شناسایی دخل و خرج دولت باشد تدوین اصول بودجه نخستین بار توسط لئون‌سر در سال 85 انجام گرفت.اصل سالانه‌بودن بودجه: برنامهای كه در آن درآمدها و هزینه‌های یكسالة دولت پیش‌بینی میشود.اصل جامعیت یا كاملیت: بودجه باید بصورت كامل و برای همه دستگاههای دولتی اعم از وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و همچنین شركتهای دولتی و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی بصورت یكی تهیه و به مجلس تقدیم می‌گردد.( تمركز عایدات و مخارج در مالیه عمومی) كلیه درآمدها در خزانه‌داری كل واریز و همه پرداختها از محل اعتبارات پرداخت میشود.اصل وحدت بودجه: یك لایحه بودجه برای یك سال مالی بایستی تنظیم گردد و كلیه دخل و خرج دولت در سندی واحد ارائه گردد.اصل شاملیت یا تفصیل بودجه: تهیه بودجه با ریز و تفصیل طرفین حساب است درآمدها بصورت شروع و دستگاهی طبقه‌بندی و هزینه‌های دستگاههای اجرای بصورت تفضیلی و در چهارچوب برنامه‌ها، مواد هزینه و به تفكیك هزینه‌های جاری و عمرانی و همچنین ملی استانی و شهری مشخص میشود.اصل تخصیص بودجه: ( بودجه جنبه پیش‌بینی و مصرف جنبه عملكرد) تمام ارقام منظور در بودجه باید به همان وضع و ترتیبی كه در بودجه تعیین شده و مجوز آن صادر شده وصول یا به مصرف برسد، هر رقم اعتباری كه برای هزینه‌ای پیش‌بینی و مصرف جنیه عملكردی دارد و باید پیش‌بینی و عملكرد انطباق داشته باشد.اصل عدم تخصص بودجه: هیچ درآمدی نباید برای هزینه خاصی تخصیص داده شود و هیج هزینه‌ای نباید از درآمد بخصوصی تأمین شود.( درآمدها از خزانه‌داری كل واریز و از محل اعتبارات پرداخت می‌گردد.) اصل انعطاف‌پذیری بودجه: این اصل در زمان مالی به اصلاح بودجه معروف است و استثنایی است براصل تخصیص، عبارت است از تغییر و جابجایی در ارقام هزینه‌ها و برنامه‌های دستگاه اجرایی بدون آنكه در سرجمع اعتبارات مصوب تغییری حاصل شود، براساس این اصل تا حدودی به مدیران دستگاههای دولتی اختیار داده میشود برای رفع برخی از مشكلات اجرایی بودجه تغییراتی جزئی در بودجه مصوب سالانه خود بدهند.اصل تخمینی بودن هزینه‌ها: درآمدهای پیش‌بینی شده در بودجه جنبه تخمینی دارد و این بدان معنا است كه منظورشدن مبلغ درآمد در بودجه كل كشور مجوزی برای وصول از اشخاص نمی‌شود و در هر مورد نیاز به مجوز قانونی دارد بر اساس این اصل اصول درآمد بیشتر از مبلغ پیش‌بینی شده یا كمتر از آن به موجب قانون بلامانع است.اصل تحریری بودن هزینه‌ها: هدف این است كه اولاً وقتی اعتبار به مبلغ معین تصویب شد نمی‌توان كمتر یا بیشتر هزینه كرد ثانیاً تصویب اعتبارات اجازه خرج است نه تكلیف( البته از نظر ی نوعی اام و تكلیف برداشت میشود).
10- اصل تعادل بودجه: حفظ موازین بین درآمدها و مخارج بگونه‌ای كه دولت بتواند بدون متوسل‌شدن به استقراض تعهدات مالی خود را بپردازد باید بودجه نه كسر و نه مازاد داشته باشد( كسری= فزونی هزینه‌ها بر درآمدها- مازاد = فزونی درآمدها بر هزینه‌هاست).
نظریه‌های مختلف در خصوص تعامل بودجه:نظریه كلاسیكها: ( رعایت توازن سالانه در بودجه)نظریه كینزها ( عدم تعادل در بودجه)تعادل در بودجه ولی نه بصورت سالانه( بینابینی)طرفداران این نظریه به دلایل زیر معتقدند:( نظریه كلاسیكها)
دولت موظف است تعادل بودجه خود را سالانه با تنظیم مخارج نسبت به درآمدها رعایت كند.
الف: همانطور كه رعایت تعادل بودجه در بخش خصوصی مطلوبی است در ایجاد تعادل درمالیه خصوصی نیز امر مناسب خواهد بود.
ب: كسری یا مازاد بودجه موجب عدم توازن میشود و این عدم توازن باعث میشود كه دولت نتواند آن را مهار كند.
ج: تعادل بودجه سالانه باعث جلوگیری از رشد بی‌رویة بخش عمومی و مخارج دولت میشود طرفداران این نظریه آدام‌اسمیت و نیلتون‌فریدمن
د: از نظر ی مردم در مقابل افزایش مالیاتها مقاومت می‌كنند.نظریه كینزیها( عدم)
طرفداران این نظریه معتقدند مهمترین وظیفه دولت ایجاد ثبات اقتصادی از طریق بودجه در اقتصاد است و خواهان انجام وظایف اقتصادی دولت هستند این عده معتقدند كه بودجه دولت خود را برای تحمل و جذب شكهای اقتصادی آماده می‌كند و برای اینكه بتواند اقتصاد بخش خصوصی را از ثبات بیشتری برخوردار كند هرگونه عدم تعادل را می‌پذیرید بنابراین از نظر این گروه بودجه به عنوان یك ابزار بسیار قوی به شمار می‌آید در زمان كسری بودجه با گذاشتن پول در دست مردم تقاضا ایجاد كند در نتیجه موجب تحرك اقتصادی میشود و در زمان مازاد بودجه با بیرون كشیدن پول كاهش كالا محدودیت اقتصادی ایجاد میشود.
3- تعادل بودجه به صورت سالانه:
طرفداران این نظریه معتقدند بودجه دولت را باید در یك دوره تجاری چندساله متوازن
ساخت و خواهان وضعیتی هستند كه بتوان كسری ایجاد شده دوره ركود را با مازاد در دورة رونق اقتصادی جبران كرد.
نقشهای چهارگانه دولت:تأمین كالا و خدمات عمومیتأمین عدالت اجتماعی( امكانات رفاهی، گسترش بیمه و … )تأمین توسعه اقتصادی( سرمایه‌گذاری زیربنایی، بالابردن سطح زندگی مردم)تأمین ثبات اقتصادی( از طریق تهای انقباض( تورم) و انبساطی( ركود و بیكاری))
فصل سوم
ارتباط بودجه با اقتصاد كلان
اگر در بودجه در ارتباط با اقتصاد ملی مطرح كنیم نقش بودجه بعنوان ت مالی و تثبیت‌كننده نوسانات اقتصادی میباشد بودجه‌ریزی و اجرای آن عامل اساسی تعادل اقتصادی است. امروزه برداشتهای دولت از طریق بودجه 45 الی 50 درصد درآمد ملی میباشد نه تنها نرخ مالیاتها و حجم برداشتها از درآمد ملی در سرنوشت فعالیتها مؤثر است بلكه كیفیت هزینه‌ها نیز نقش اساسی در اقتصاد جامعه خواهد داشت لذا اگر برداشتهای دولت عاقلانه نباشد و آنها را براساس صحیح اقتصادی هزینه نكند تردید نیست كه بنیان اقتصادی جامعه تضعیف خواهد شد و امكانات مالی كشور دچار كمبود خواهد شد در تهیه بودجه باید توجه كامل داشت كه ارزش داخلی و خارجی پول حفظ گردد و موجب جلوگیری از افزایش نامناسب قیمتها و تأمین تعادل پرداختهای ارزی را فراهم نمود.
تعادل‌های اساسی اقتصادی
1- تعادل پولی 2- مالی 3- ارزی 4 – اقتصادی 5- اجتماعی
تهای اتخاذشده در این تعادلها موجب تعادل كلی اقتصادی میشود( تعادل اقتصاد كلان) هدف از بودجه‌ریزی بهبود در توسعه خدمات اداری، سرمایه‌گذاری زیربنایی، تثبیت قیمتها و افزایش نرخ رشد اقتصادی میباشد و باید از امكانات موجود حداكثر استفاده را كرد.تعادل پولی
عبارت است از تنظیم حجم پول به آن اندازه كه مناسب با میزان كالا و خدمات تولیدی جامعه باشد و سبب حفظ ارزش داخلی و خارجی پول كشور گردد و از این طریق از افزایش نامناسب قیمتها جلوگیری كند نظریه مقداری پول كه توسط ریكاردو بیان كرده عبارت است از رابطه زیر خواهد بود:
=P سطح عمومی قیمتی =M پول در جامعه =T مقدار كالا
كاملترین نظریه مقداری پول توسط ایرونیك‌فیشر بیان شده و یا و یا
بنابراین بودجه نیز باید توجه داشت‌باشد كه حجم پول و امكانات سیستم بانكی باعث ایجاد هماهنگی و بالاخره موجب تعادل كلی اقتصاد گردد.تعادل مالی
یعنی توازن منطقی و مناسب بین درآمدهای عمومی و هزینه‌های عمومی و جلوگیری از كسری بودجه غیرمتناسب احتراز( خودداری) از عواقب آن در تعادل مالی بایستی بین دریافتها و پرداختهای كشور هماهنگی وجود داشته باشد دریافت و پرداختهای دولت از طریق بازرگانی خارجی ارضی در تراز پرداختها عنوان میشود تعادل در تراز پرداختها در رابطه اقتصادی كشور با سایر كشورها اهمیت زیادی دارد- تراز پرداختهای خارجی كلیه مبادلات یك كشور با دنیای خارج در یك دوره معین كه معمولاً یكسال میباشد.
3- تعادل ارضی
یعنی كوشش در حفظ موازنه پرداختهای خارجی كشور و جلوگیری از كسری موازنه پرداختهای ارضی و از بین‌رفتن یا كاهش ذخائر ارز مملكت این تعادل از طریق تعادل در موازنه تراز پرداختهای خارجی ایجاد میشود عدم تعادل ارزی:
مثبت اقتصاد ملی از اقتصاد بین‌المللی طلبكار
منفی اقتصاد ملی از اقتصاد بین‌المللی بدهكار
- دریافت وام از كشورهای خارجی
اگر بدهكار باشیم - دریافت وام از مؤسسات مالی بین‌المللی( صندوق بین‌المللی پول بانك جهانی
- از طریق كاهش ارزش خارجی پول
4- تعادل اقتصادی:
الف: دولت در حالت تورمی از ت انقباضی
ب: ركوردی دولت از ت انطباقی – انبساطی كوتاه مدت
كوتاه مدت تورم الف: دولت در حالت تورمی از ت انقباضی
تعادل عرضه و تقاضا
بلندمدت ركود ب: ركودی دولت از ت انبساطی
1- ابزار مالیات
انقباضی
2- ت انقباضی از طریق مخارج دولت
درآمد ملی تعادلی
( اشتغال) درآمد قابل هدف
در آمد قابل تعریف تقاضای كل عرضه كل
مخارج دولت مالیات سرمایه‌گذاری مصرف
به این ترتیب شكاف توری از بین می‌ورد.
پ- ت مالی انبساطی برای مقابله با ركود.
1- ت مالی انبساطی از طریق مخارج دولت
انبساطی
2- ت مالی انبساطی را از طریق مالیات
نمودار ت انطباقی
تعادل اقتصادی در بلندمدت: تعادل در چارچوب تحولات ساختار اقتصادی و اجتماعی بررسی میشود نرخ مناسبی از اقتصاد با حفظ ثبات نسبی قیمتها و تعادل موازنة ارضی و تعادل اشتغال مورد نظر است ت توازن بودجه زمانی كارساز است كه در جهت رسیدن به تعادل اقتصادی حركت كند.
5- تعادل اجتماعی: تعادل اجتماعی یعنی هماهنگی توانایی مالی طبقات مختلف در جامعه
اواخر قرن اوایل 19 اقتصاد ذره‌ای اتمی عرضه و تقاضا مكانیسم اقتصادی طبیعی بدون دخالت دولت
عرضه
اواخر قرن 19 اوایل 20 = كارتلها و تراست متمركز
تقاضا
در قرن 19 اقتصاد ذره‌ای یعنی اقتصاد اتمی بود مكانیزم اقتصادی از طریق برخورد انواع عرضه و تقاضا كه از طرف ذرات اقتصادی كوچك در بازارها ارائه می‌شد. بطور طبیعی و بدون دخالت دولت صورت می‌گرفت در قرن 20 تركیب اتمهای اقتصادی بصورت ذرات اقتصادی كوچك مولكولهای عظیم اقتصادی را به صورت كارتل و تراست بوجود آورد. در نتیجه رقابت آزاد كه بین ذرات اقتصادی كوچك در قرن 19 حكفرما بود در قرن 20 بین مولكولهای بزرگ اقتصادی كه هریك بصورت قطبهای انحصاركننده قسمتی از عرضه و تقاضا را بر خود اختصاص دهند مبدل به رقابت محدود به صورت رقابت انحصاری رشد در نتیجه برای برقراری تعادل در بازارهای عرضه و تقاضا دولت بایستی بتواند دامنه فعالیت مالی و اقتصادی خود را به صورت نیروی اقتصادی هماهنگ‌‌كننده گسترش دهد، امروزه قسمت اعظمی از مخارج سنگین دولتها را حفظ تعادل اجتماعی و هماهنگ‌كردن توان مالی واقتصادی طبقات مختلف جامعه تشكیل می‌دهد و دولت گاه اهداف تعامل اقتصادی را فدای تعادل اجتماعی می‌كنند تا از بار مشكلات ملت و یا اقشار خاصی بكاهند براساس توازن بودجه تابع بودجه چنین خواهد بود و اگر بودجه متوازن و اگر باشد مازاد بودجه و اگر باشد كسری از بودجه وجود دارد.
فصل چهارم
ارتباط بودجه با برنامه‌ریزی اقتصادی در كشورهای در حال توسعه
برنامه‌ریزی= عبارت است از طراحی رفع اقتصاد ملی و پیش‌بینی گرایش‌های مالی آینده و تشخیص و منابع مالی در طول برنامه به طریقی كه هدفهای معین و مشخص‌شدة قبلی حاصل آید بالدوین گویند.
برنامه‌ریزی توسعه= یعنی بررسی مسیرهای متعدد و واحدهای مختلف فرآیند پیشرفت ابزار و راههای مختلف برای تأمین اهداف در چهارچوب‌های مختلف ی تعیین اولویتهای مختلف و شناخت مسائل اصلی و مشكلاتی كه در سرراه پیشرفت هر بخش قرار خواهد گرفت.
تعویض دیگر= برنامه یعنی نقشه‌كشیدن
برنامه‌ریزی احتیاج به مقولات مقدماتی و آگاهیهای عملی و اقتصادی دارد.
برنامه‌ریزی با توجه به واقعیت‌های كنونی جامعه توانائیهای بالقوه آینده و امكان تغییرات و تحولات انجام میشود و برنامه‌ریزی توسعه اقتصادی هدف برنامه‌ریزان تغییر زیرساخت اقتصادی و افزایش ظرفیتهای عام میباشد.
برنامه اقتصادی كشورها
آزاد- اقتصاد سرمایه
ثابت – متمركز به اقتصاد برنامهای
كشورهای جهان سوم برنامه‌ریزی را پذیرفتند هر كدام از آنها دارای سازمان برنامهای یا وزارت برنامه‌ریزی هستند در برنامه‌ریزی اقتصادی پس از تعیین هدفهای ملی سرمایه‌گذاری شامل پیش‌بینی سهم هر دو بخش عمومی و خصوصی در اقتصاد میباشد اما سهم دولت از این سرمایه‌گذاری بصورت پیش‌بینی خرج در بخش‌های مختلف بصورت بودجه‌های سالانه تعیین میشود، برنامه تصویر مالی دولت برای مدت( 5 الی 7) سال است و بودجه تصویر مالی دولت برای یكسال مالی میباشد.
حجم بودجه‌های سالانه باید با توجه به برنامه توسعه و هدفهای آن و همچنین ظرفیتهای مالیاتی و استقراضی كشور تعیین می‌گردد وظیفه بودجه این است كه امكانات سالانه را در حدود هدفهای پیش‌بینی شدة برنامة تعیین و دقیقاً میزان آن را برآورد نماید زیرا پیش‌بینی كوتاه به حقیقت نزدیك خواهد. بودجه جزوی از برنامه است زیرا از طریق بودجه سالانه است كه برنامه‌های اقتصادی اجرا می‌گردد و هماهنگی بین این دو ار بدیهی‌ترین اصول اولیه اداره اقتصاد ملی بشمار می‌رود.
تعریف دیگر برنامه:
راه و روش معین شده آینده و هر نوع تغییر در برنامه از طریق بودجه میباشد.
فصل پنجم
مراحل بودجه، دور بودجه‌ای یا چرخه بودجه و سیكل بودجه
I تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه
شكل بودجه II تصویب بودجه
IIII اجرای بودجه
1- مقننه
IV كنترل و نظارت بودجه
2- قضائیه
سیكل بودجه:
بودجه فرآیند مستمر است كه از اركان و عناصری تشكیل شده‌است كه این اركان در بیشتر كشورها شباهت دارد كه تهیه و تنظیم و اجرای آن و روشهایی كه در این مرحله اعمال می‌گردد. تقریباً هدف یكی است لیكن كیفیت بكاربستن آنها ممكن است كم‌و‌بیش فرق كند، دولتها عموماً برای تنظیم بودجه نخست برآوردهای درآمد و هزینه را برای دورة آینده پیش‌بینی می‌كنند سپس از مجموع این برآوردها و تطبیق آنها با اطلاعات و مفروضات جمع‌آوری شده بودجه پیشنهادی را تهیه و به عنوان بودجه پیشنهادی تهیه و تنظیم می‌نماید آنگاه روش و تدابیر لازم را برای حسن اجرای بودجه بكار می‌برند به عمل نظارت بصورت بررسی نتایج عملیات انجام می‌گیرد تا بدین وسیله از برخورد مسایل و بروز مشكلات جلوگیری شود.
جدول 1-5 سیكل بودجه و نقش آفرینان در ایران
مراحل
مراحل فرعی
مراجع مسئول( بازیگران)
مرحله اول تهیه و تنظیم بودجهتهیه گزارش اقتصادی (كلیه سازمانها و امكانات اقتصادی)بررسی و تأئید گزارشصدور بخشنامه بودجهتهیه و ارسال دستورالعملها تنظیم بودجه دستگاههای اجراییتهیه و تنظیم بودجه و پیشنهاد آن به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزیبررسی بودجه و تشكیل جلسات رسیدگی نهادیتهیه پیش‌نویس لایحه بودجه و ارائه آن به شورای اقتصادی و هیئت وزیرانتأئید لایحه بودجه كل كقدیم لایحه بودجه به مجلس( همزمان با قرائت پیام بودجه در مجلس)سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی وزارت نفت – وزارت دارایی – بانك مركزیشورای اقتصاد و هیئت وزیرانرئیس جمهورسازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشوردستگاههای اجرائی كشورسازمان مدیریت و برنامه‌ریزیسازمان مدیریت و …هیئت دولترئیس جمهور
جدول 2-5
مراحل
مراحل فرعی
مراجع مسئول (بازیگران)
مرحله دوم – تصویب بودجهتصویب كلیات بودجه ارجاء آن به لایحه بودجه به كمیسیون تلفیق اصلی رسیدگی اعمال اصلاحات و تهیه گزازشطرح و بررسی در جلسه علنیرأی‌گیری نهایی وابلاغ به رئیس‌جمهور( پس از تأئید شورای نگهبان)مجلس شورای اسلامی
كمیسیون برنامه بودجه مجلس مجلس شورای اسلامی
مجلس شورای اسلامی
جدول 3-5
مراحل
مراحل فنی
مراجع مسئول( بازیگران)
مرحله سوم- اجرای بودجهابلاغ بودجه دستگاههای اجرائیمبادله موافقتنامه طرح و فعالیتتخصیص اعتبارانجام عملیات و پرداخت هزینه‌ها
الف: تشخیص
ب: تأمین اعتبار
ج: تعهد
د: تسجیل
ه: حواله
و: درخواست وجه
ز: هزینهرئیس جمهور
2- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی
3- كمیته تخصیص اعتبار
الف: دستگاه اجرایی
ب: ذیحساب
ج: دستگاه اجرایی
د: دستگاه اجرایی
ه: دستگاه اجرایی
و: ذیحساب
ز: دستگاه اجرایی
جدول 4-5
مراحل
مراحل فرعی
مراجع مسئول ( بازیگران)
مرحله چهارم – كنترل نظارت نظارت مالی
الف: قبل از خرج
ب: بعد از خرجنظارت عملیاتی
الف: گزارش‌گیری
ب: بازدید از نزدیك
3- نظارت قانونی
الف: رسیدگی گزارشات
ب: رسیدگی به تخلفات
- وزارت امور اقتصادی و دارائی
دیوان محاسبات كشور
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی
مجلس شورای اسلامیدبیران محاسبات قوة قضائیه
توضیح جدول اول=
درخواست بودجه باید از كوچكترین واحد خدمت آغاز و در هر یك از سطوح مختلف مدیریت از طرفی درخواستهای كوچك بودجه را در واحدهای پائین‌تر مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد و از سویی دیگر بودجه‌های بررسی و تجدید نظرشده به سطح بالاتر پیشنهاد و از آن دفاع میشود، تهیه و تنظیم بودجه در ایران برحسب تابعیت دستگاه بودجه و دستگاه اجرایی از نظام بودجه ملی یا نظام بودجه استانی در دو سطح ملی و استانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
توضیح جدول دوم=
در ایران به علت ارتباط بودجه با دموكراسی و جلوگیری از نابسامانیهای مالی بودجه توسط مجلس تصویب و بعد به مرحله اجرا گذاشته میشود این مرحله در حقیقت اعمال دولت بوسیله نمایندگان كنترل میشود این مرحله صرفاً تصویب ارقام نیست بلكه مبین تها، برنامه‌ها، و خط‌مشیء میباشد و رأی موافق قانونگذاری به بودجه به منزله رأی اعتماد به دولت نیز تلقی میشود.
توضیح جدول سوم=
این مرحله نیز بخاطر اجرای صحیح بودجه انجام می‌گیرد كه معمولاً بوسیله موافقتنامه معینی سندمالی كه به موجب آن دستگاه اجرایی از یك طرف تعهد می‌نماید كه شرح عملیات موجود در آن را رعایت نماید و از طرف دیگر سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به تناسب پیشرفت امور نسبت به تخصیص اعتبار تعهد می‌نماید. تخصیص اعتبار عبارت است از: تجویز استفاده از منابع معینی از اعتبارات مصوبه سالانه در دوره‌های زمانی مشخص و بوسیله این مرحله از اسراف و تبذیر در خرج بودجه جلوگیری میشود.
توضیح جدول چهارم=
كنترل بودجه عمدتاً برای این است كه اعتبارات تلف نشود و غیرقانونی و ولخرجانه مصرف نگردد كه ممكن است نظارت از طرف قوه مجریه ومقننه انجام گیرد.
فصل ششم
روشهای پیش‌بینی درآمدها و هزینه‌ها=
- انعكاس از منابع و امكانات در دسترس است
الف- روشهای پیش‌بینی درآمدها
- در بلندمدت انعكاسی از نیازهای جامعه
I روشهای سال ماقبل آخر درآمد قطعی 1382-1384
II روش حد متوسط‌ها درآمد قطعی یك دوره
(3-5) 10000000 1381
9000000 1382
1100000 1383
جمع میانگین 1384
III روش پیش‌بینی مستقیم دقیق اقتصادی اجتماعی در این روش با توجه به دقیقترین آمار و اطلاعات از اوضاع و احوال اقتصادی و اجتماعی درآمدها را برآورده می‌نمایند.
IV روش سنجیده منظم این روش براساس تجزیه و تحلیل و همبستگی‌ها و جمع‌آوری پرسش‌های نمونه انجام می‌گیرد( همبستگی‌ها و محاسبه ضرایب آن سیرهای زمانی و دیگر تكنیكها از فرمول‌های خاص استفاده می‌كنند و سپس براساس آن و با توجه به پیش‌بینی وضع اقتصادی در یك دوره آتی میزان درآمدها پیش‌بینی میشود.
ب: روشهای پیش‌بینی هزینه
ب: I بودجه متداول( سنتی – ابتدایی) ( و توجه روی in put متمركز )100000 آموزش و پرورش
در این روش نوع و ماهیت هزینه نشان داده میشود ولی مشخص نمی‌گردد كه هر هزینه برای نیل به كدام هدف و منظور یا اجرای كدام برنامه و یا فعالیت خاص انجام شده‌است.
II : بودجه‌ریزی افزایشی به تصمیماتی كه قبلاً در زمینه مورد نظر گرفته شده مراجعه و با توجه به نیازهای موجود تغییرات جزئی در آنها بوجود می‌آید و موجب افزایش مبلغ قبلی می‌گردد.
III : بودجة برنامهای در این روش اعتبارات برحسب وظایف برنامه‌ها و فعالیتهایی كه سازمانهای دولتی برای نیل به اهداف خود انجام دهد مشخص میشود.
- نشان‌دهنده اهدافبرای نیل به هدف كدام برنامه‌ها با چه میزان اعتبار انجام گیرد.
IV – بودجه عملیاتی این روش شبیه به بودجه برنامهای است ولی از تنظیم آن بجای توجه به اشیاء و خدماتی كه دولت خریداری می‌كند هزینه كارهایی كه دولت باید انجام دهد برآورده میشود.
تفاوت 3و4 برنامه طبقات بالاتر سلسله مراتب سازمان را مدنظر دارد – عملیاتی = حدود فعالیت و عملیات طبقات پائین‌تر سلسله مراتب را نیز مورد بررسی و پیش‌بینی می‌كند.
V – بودجه ( برنامه‌ریزی، طرح‌ریزی، بودجه‌ریزی)
Planhing Programming and Budgeting System PPBS
امروزه سیستم برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی Planning and Budgeting System PPBS با استفاده از این سیستم می‌توان برنامه‌ریزی، طرح‌ریزی، بودجه‌ریزی، اطلاعات مدیریت، كنترل مدیریت و ارزشیابی برنامهای را به هم مرتبط ساخت.
VI – بودجه‌بندی برمبنای صفر Zero Base Budget = ZBB
طبق این روش هزینه‌های آینده به هزینه‌های گذشته بستگی ندارد. مقاله همایش ملی فلسفه فقه نظام
خوراکی های برای تقویت چشم
بیمارستان‌ها در آمریکا چگونه است؟
بودجه ,كه ,اقتصادی ,دولت ,تعادل ,اقتصاد ,از طریق ,كه در ,و از ,است كه ,مدیریت و ,فرعیمراجع مسئول بازیگران ,مسئول بازیگران مرحله ,مراحلمراحل فرعیمراجع مسئول ,افزایش نامناسب قیمتها
درباره این سایت